عبدالحسین آیتی در کشف الحیل، به برخورد دوگانه و متلوّن عباس افندی با بلشویکها اشاره دارد. به نوشتهِ وی: عباس افندی نخست در الواح خویش، از «فتنهِ» بلشویک و بدیهای آن سخن گفت، اما زمانی که دید بلشویکها «بر خلاف انتظار او پیشرفتی کردهاند و دوستانش در روسیه هر روز به او راپرت» میدهند «که چنین و چنان شده،... دستور داد که مبلّغ بفرستند به مسکو و به مصادر امر تفهیم نمایند که ما هم بالشویک هستیم، منتهی ما میخواهیم از راه مذهب، اشتراک را مجری داریم و شما از راه سیاست» ! فردی هم که برای مذاکره به مسکو ارسال شد، سید مهدی گلپایگانی، خواهرزادهِ میرزا ابوالفضل گلپایگانی مشهور، بود.
به گفتهِ آیتی: «سیاست و پلتیک» عباس افندی این بود که «هر وقت میدید یک حرفهای تازه[ای] در دنیا نسبت به شاهی یا قانونی پیدا شده، تا چندی با آن مخالفت میکرد که اگر استقراری نیافت بگوید ما آن روز چنین و چنان گفتیم و اگر قرار میگرفت فوری پرده را عوض میکرد» ، چنانکه در برابر جنبش مشروطیت، این برخورد دوگانه را اتخاذ کرد. «بنابر این اصل، از موقع انقلاب روسیه تا استقرار بالشویکی در ظرف دو سال اخیر هر وقت لوح به ایران میفرستاد به روسها بد گفته بود و بالشویک را بدخواه بود و اگرچه به قول حاجی اصفهانی بروجردی که خودش حامل لوحی بوده است گفت: این بدگویی از بالشویک هم در لوحی بود که به ایران میفرستاد و گرنه لوحی که به عشق آباد و بادکوبه میفرستاد آن قدر تعریف از بالشویک بود که همه را با خدایی خود شریک کرده بود. ولی اخیراً علاجی جز این ندیده بود که» از در دوستی درآید و لذا به بهائیان عشق آباد نوشت که تهیهِ سفر سید مهدی گلپایگانی به مسکو را ببینند. 1
پینوشتها:
1. کشف الحیل، ج 3، چ 4، ص 215 به بعد.
منبع : سایت ایران سهراب http://www.iransohrab.ir