یکی از شواهد آشکار حمایت روسها از بهائیان در عشقآباد را میتوان در ماجرای قتل محمد رضا اصفهانی (محرم 1307ق) دید که فردی بهائی و مقیم عشقآباد بود و به مقدسات مسلمانان اهانت میکرد. «الکواکب الدریه» (تاریخ مشهور بهائی) قتل اصفهانی را به دست جمعی از ایرانیان شیعهِ ساکن عشقآباد میشمارد.1 اما برخی از نویسندگان، قتل مزبور را حادثهای «مرموز» شمرده و میگویند: «این احتمال منتفی نبود که وی به دست خود بهائیان کشته شده باشد. چه، سران این فرقه، گاه بهائیانی را که چشم و گوششان باز شده و به اسرار پشت پرده واقف شدهاند، به قتل میرسانند و سپس (با انتساب قتل به دیگران) برایش نوحه و عزا راه میاندازند، و فرد یادشده نیز میتوانسته از همین موارد باشد» .2
به نوشته الکواکب الدریه: پس از قتل اصفهانی، ابوالفضل گلپایگانی (مبلغ مشهور بهائی) و جمعی از بهائیان با قَمَر اُف (کاماروف) «که ژنرال روسیه» و حاکم «خوارزم و ترکمانیه بود» در عمارت حکومتی دیدار کردند و کاماروف «با غایت ملاطفت و مهربانی... مقصود از ملاقات» آنها را پرسید و گلپایگانی با تأکید بر اینکه: «قریب نه سال است این طائفهِ بهائیه در ظل مرحمت دولت بهیه در عشقآباد متوقف و به تجارت و زراعت مشغولند» اظهار داشت که: «حزب شیعه» یکی از بهائیان را کشته و باز هم قصد تعرّض دارند «و اکنون مقصود از مزاحمت اینکه آنچه اولیای ایالت امر و مقرر فرمایند اطاعت شود و بدون اذن و اطلاع بزرگان بلد حرکتی نکنیم» .3
بعد از آن هم، «بهائیان عشقآباد رسمیت و اهمیت یافتند» و در 1311ق «مدرسهِ رسمی افتتاح دادند و در» 1320 ق «معبد جلیل و مشرق الاذکار عظیم برپا کردند» .7 به قول آواره: «بعد از شهادت حاجی محمد رضا و محاکماتی که به عمل آمد دولت روس بهائیان را به رسمیت شناخت و قمراف [= کاماروف]، حاکم ترکستان، به معاونت و مساعدت ایشان پرداخت. حتی خودش اظهار کرد که در اینجا معبد بسازید تا در ظلّ اقتدار دولت روسیه رسمیت یابید. از آن به بعد بهائیان دم به دم و قدم به قدم رو به سرمنزل ترقی ره فرسا شدند تا آنکه پس از قلیل مدتی مدرسهِ رسمی در همان زمین اعظم افتتاح دادند» .8
پینوشتها:
1. الکواکب الدریه`، آواره، 1/495 و 497
2. جمال ابهی، ع. موسوی، انتشارات جهان، ص 161. دربارهِ قتل اصفهانی، و رویدادهای متعاقب آن ر.ک، همان، صص 161ـــ162؛ خاطرات صبحی دربارهِ بابیگری و بهائیگری، ص 87 به بعد
3. ر.ک، الکواکب...`، 1/496ـــ497
4. ر.ک، همان، 1/499
5. همان: 1/499ـــ502
6. مصابیح هدایت، لجنهِ ملی نشریات امری، تهران 1326، 2/232.
7. الکواکب...`، 1/503
8. همان، 2/ 95ـــ96 و نیز، ص 58.